plan op lange termijn

Om kwaliteitsvolle bouw- of renovatieprojecten te realiseren en de budgetten efficiënt te besteden, is het sterk aangeraden of zelfs noodzakelijk om elk project te kaderen binnen een visie op lange termijn. Men denkt daarbij na over de toekomst van de school en het patrimonium op ruimtelijk, sociaal, pedagogisch en bouwtechnisch vlak en stippelt een plan van aanpak uit op basis van de huidige situatie, de verwachtingen en de verschillende mogelijkheden. Er zijn twee documenten waarin deze zaken samengevat kunnen worden: de projectdefinitie en het ruimtelijke masterplan.
 

Projectdefinitie

De  projectdefinitie is een document dat de vraag en ambitie van de school omvat. Enkele zaken met betrekking tot lange termijnplanning die hierin opgenomen kunnen worden, zijn:

• Hoe zijn de leerlingenaantallen in het recente verleden geëvolueerd en hoe verwacht de school dat deze evolueren in de toekomst?
• Wat zijn de verwachtingen en ambities van de school voor de infrastructuur op langere termijn? Bij stijgende leerlingenaantallen, bij dalende leerlingenaantallen? Bekijk hierbij de demografische ontwikkelingen, de te verwachten leerlingenstroom en de behoefte van vestigingsplaatsen. Een bouwplek die nu geschikt is, omdat er veel kinderen wonen, is dat misschien niet meer binnen tien jaar. Is er dan een alternatief en zo niet, welke nieuwe toekomstige bestemming kan nu al worden bedacht voor het schoolgebouw? 
• Hoe is de visie op onderwijs door de tijd geëvolueerd? Hoe ziet de school het onderwijs verder evolueren in de toekomst? De school moet geschikt zijn voor het gebruik en onderwijs vandaag, maar ook voor de ontwikkelingen in de toekomst en dit vraagt enige flexibiliteit.
• Hoe wenst de school de nieuwe gebouwen in de toekomst uit te breiden?

Deze toekomstgerichte kijk is belangrijk voor een langetermijnplanning. De realisatie van een gebouw duurt enkele jaren, maar het gebouw zelf staat er veel langer. Hiervan moet de bouwheer zeer bewust van zijn. Naast de bovenstaande vragen, is een levenscyclusbenadering een ander belangrijk aspect binnen dit thema. Dit betekent dat men bij het ontwerp van een gebouw niet alleen rekening houdt met de bouwkosten, maar ook met de vervolgkosten voor onderhoud en beheer. Concreet moet er rekening gehouden worden met de lange termijnkostprijs. Een integrale aanpak en inbreng van diverse deskundigen in het ontwerpproces is hiervoor noodzakelijk.
 

Ruimtelijk masterplan

Het bouwteam onderzoekt en vertaalt bovenstaande elementen in een ruimtelijk masterplan.  Een masterplan is een strategie maar ook een ontwerp en heeft als doel een visie op lange termijn volgens een prioritaire aanpak te concretiseren. De basis is het uitstippelen van doelstellingen en criteria voor het project over de transformaties die het schooldomein zal ondergaan. De schoolsite wordt zo als een coherent geheel bedacht en ontworpen. Aan de hand van een masterplan kan de school op een duurzame manier omgaan met de beschikbare ruimte, investeringen laten passen in een globale visie en budgetten economischer en correcter besteden. Het opstellen van een masterplan is vooral nuttig bij een omvangrijk patrimonium, gesitueerd op een site met meer dan één gebouw of gespreid over verschillende sites. Maar een toekomstgerichte kijk, zoals omschreven in de projectdefinitie, is bij elk project belangrijk, zowel bij nieuwbouw als bij renovatie.

GRO, het instrument rond duurzaam bouwen van het Facilitair Bedrijf, wat AGION aanbeveelt als vrijblijvend te gebruiken instrument, is opgevat in twee delen, namelijk een deel over het gebouw (waarbij criteria gebaseerd zijn op People – Planet – Profit) en een deel over de site. Aan de hand van de criteria van het deel site kan de kwaliteit van een bepaalde site in beeld gebracht worden.

GRO kan op die manier ingezet worden om verschillende sites onderling met elkaar te vergelijken. Dit kan een goede hulp zijn bij het opstellen van een masterplan, zeker wanneer het een omvangrijk patrimonium betreft gespreid op een site of over verschillende sites.

Het masterplan bevat onder andere:

• een inventaris van het patrimonium:  een beschrijving en een analyse van de bestaande toestand, de bouwgeschiedenis en een studie van de waarde, de beperkingen en mogelijkheden van de gebouwen en installaties
• de relatie van de school met haar directe en bredere context: evaluatie van het huidig functioneren
• de manier waarop de school zich situeert  in de stad + onderzoek naar de demografische en de grote ruimtelijke ontwikkelingen van de buurt of het stadsdeel
• een duidelijk beeld van de mogelijkheden en moeilijkheden van het project + toekomstige ontwikkelingen
• voorstel van inpassen bouwfases en deelprojecten in een beheersplan op korte, middellange en lange termijn en de prioriteiten. De werken waarvoor de subsidie/financiering wordt aangevraagd, vinden hierin hun plaats.
• mogelijke samenwerkingen met andere partners
   

Toepassing

Zowel het masterplan als de projectdefinitie kunnen worden toegepast op zowel één schoolgebouw of schoolsite, maar ook op een groep van verschillende schoolsites (bv. een scholengemeenschap). Beide situaties verschillen wel in focus en aanpak. Zo zal bij de groep ook gekeken moeten worden naar de onderlinge ligging van de verschillende schoolsites en de mobiliteit ertussen. Daarnaast is de ruimtelijke context veel ruimer en is een grotere herorganisatie mogelijk. Bovendien kan dit mogelijkheden bieden voor gedeeld gebruik en multifunctionaliteit.

Tot slot is een lange termijnplanning geen statisch gegeven. Het is enkel succesvol als het op regelmatige basis herbekeken wordt. Zulke reflectiemomenten zorgen voor een terugkoppeling en een aanpassing waar nodig. Een belangrijk voorbeeld is het toekijken op de financiële haalbaarheid, om ongewenste besparingen later te vermijden. Communicatie en overleg zijn hierbij zeer cruciaal, zowel met het ontwerp- en bouwteam, als met de leerkrachten, leerlingen en omgeving.

Voorbeelden:

Op de website www.scholenbouwen.be kan u met de zoekfunctie onder de rubriek schoolvoorbeelden scholen vinden die werken gefaseerd uitvoerden volgens een masterplan.

Meer weten?

• In het KennisPunt Scholenbouw hebben we een aantal publicaties die specifiek ingaan op dit thema:
  • John R. Reeve, Marion B. Smith, Planning for Masterplanning, 1995, APPA, Alexandria, Virginia
  • Guy Châtel, Bart Verschaffel, Maarten Van Den Driessche, Evaluatie- en redactieopdracht masterplannen in de scholenbouw, 2011, LaboA UGent (Dit is ook online raadpleegbaar)
  • BURO II en ARCHI+I, Beeldkwaliteitsplan Open School, 2012, Politeia, enkele voorbeelden van ruimtelijke ontwikkelingsscenario’s die kunnen inspireren.
• Op de webpagina masterplanning van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen
• Daarnaast vindt u in het handboek “Kostenefficiënt Scholen Bouwen” meer informatie over de correlatie tussen kostprijs en lange termijnplanning.